Angielskie życie polskiego naukowca i podróżnika

Paweł Edmund Strzelecki urodził się w 1797 roku w szlacheckiej rodzinie w Głuszynie, obecnie jest to część Poznania. W 1829 roku otrzymał majątek, który zaważył na jego późniejszych losach, umożliwiając mu podróże po całym świecie. Przyszły wielki podróżnik wyjechał z Polski w 1831 roku i nigdy już do ojczyzny nie wrócił. Historia donosi o dwóch możliwych powodach opuszczenia ojczyzny przez Strzeleckiego. Jednym z nich był zawód miłosny, drugim obawa reperkusji po powstaniu listopadowym.

Pomnik Pawła Edmunda Strzeleckiego na Łazarzu w Poznaniu, fot. Four.mg

Na początek Strzelecki zabrał się za zwiedzanie Anglii i Szkocji. Po spenetrowaniu tych krain postanowił zobaczyć daleki świat. W 1834 roku z portu w Liverpoolu wyruszył w swoją 9-letnią wielką podróż dookoła Ziemi. W trakcie tej eskapady prowadził wielotematyczne badania przyrodnicze w Appalachach, na Florydzie, w Meksyku i Ameryce Północnej. W Kanadzie, nad jeziorem Ontario, odkrył złoża rud miedzi. W Ameryce Południowej, na terenie Argentyny, Peru i Ekwadoru przeprowadził badania tamtejszych wulkanów i złóż surowców mineralnych. W Brazylii, Urugwaju i Chile prowadził badania geologiczne i obserwacje meteorologiczne. W 1838 roku wyruszył na Hawaje i wyspy Polinezji, gdzie kontynułował badania. Od 1839 roku esklorował ziemię australijską, Nową Zelandię i Tasmanię.

Góry Strzeleckiego, fot. Berichard

Strzelecki wrócił do Anglii w 1843 roku i został tam przyjęty jak bohater. Jako pierwszy Polak został członkiem angielskiego towarzystwa naukowego – The Royal Society oraz Królewskiego Towarzystwa Geograficznego – Royal Geographical Society.

W 1845 Strzelecki opublikował w Londynie dzieło „Fizyczny opis Nowej Południowej Walii i Ziemi van Diemena” (The Physical Description of New South Wales and Van Diemen’s Land). Publikacja ta osiągnęła światową sławę w geografii, za którą otrzymał złoty medal Royal Geographical Society. Liczące 500 stron dzieło Polaka zdobyło bardzo dobre recenzje w prasie angielskiej i australijskiej i na długi czas stało się fundamentalną kopalnią wiedzy o Australii. Strzelecki zyskał dzięki temu wysoką pozycję w świecie naukowym i otworzył sobie drogę do londyńskiej high society.

Tablica na szczycie Góry Kościuszki upamiętniające zdobycie jej przez Strzeleckiego, fot. Mass Ave 975

W latach 1847-1848 podczas tzw. Wielkiego Głodu w Irlandii, Strzelecki zaangażował się w akcję pomocy niesionej przez British Relief Association. Został członkiem tej organizacji, a brytyjski rząd mianował go dysponentem funduszu w Irlandii. Uznano, że Irlandczycy będą do Polaka mieli większe zaufanie niż do Anglików, których oni uznawali za wrogów. Na początku stycznia 1847 Strzelecki wyruszył do Dublina, a stąd dalej na północ do hrabstw Mayo, Sligo i Donegal. Tam organizował pomoc dla Irlandczyków, a później pomagał najuboższym rodzinom w emigracji do Australii.

W 1860 roku Uniwersytet w Oksfordzie uhonorował Strzeleckiego, nadając mu tytuł doktora honoris causa. Królowa Wiktoria odznaczyła Strzeleckiego dwoma orderami: Komandorią Orderu Imperium Brytyjskiego oraz Komandorią Orderu św. Michała i św. Jerzego. W uzasadnieniu nadania odznaczeń można przeczytać, że polski podróżnik dostał je za:

Pięcioletnie badania Australii, odkrycie złota i nowych terenów przydatnych do kolonizacji, a wreszcie za sporządzenie map topograficznych i geologicznych, opartych na obserwacjach astronomicznych.

Trumna z prochami Pawła Edmunda Strzeleckiego w Krypcie Zasłużonych Wielkopolan​, fot. Kordiann

Paweł Edmund Strzelecki zmarł w 1873 w Londynie na raka i został pochowany na cmentarzu Kensal Green. W 1997 jego prochy sprowadzono do Polski i złożono w Krypcie Zasłużonych Wielkopolan w podziemiach kościoła św. Wojciecha w Poznaniu.