Ogrodowa archeologia: co Brytyjczycy znajdują w swoich ogródkach

Neolityczne groty strzał, starożytne haczyki do pasków, fajki, średniowieczne monety czy nawet… zakopany w całości samochód – to tylko część znalezisk, na które mieszkańcy Wielkiej Brytanii natrafili podczas prac w swoich ogrodach. Jak się okazuje, zjawisko było na tyle częste, że British Museum i Amgueddfa Cymru – National Museum Wales miały pełne ręce pracy.

Michael Lewis, szef projektu Portable antiquities and scheme zachęcał ludzi do informowania o znaleziskach poprzez stronę finds.org.uk.

Rzymska ceramika pod trawnikiem

I tak w Coventry znaleziono kamień z inskrypcją, który prawdopodobnie pochodzi z IV wieku. W Stoke-on-Trent pod trawnikiem wykopano średniowieczną srebrną monetę, a w wiosce Wymeswold w Leicestershire znaleziono osiem fragmentów rzymskiej szarej ceramiki. Najstarszym znaleziskiem są fragmenty rzymskiej armatury ze stopu miedzi datowanej między 43 a 200 rokiem naszej ery. Takie skarby znajdowały się w Old Basing w Hampshire. W sumie szacuje się, że podczas pierwszego lockdownu w 2020 roku, gdy Brytyjczycy rozpoczęli prace w przydomowych ogródkach, znaleziono blisko 6250 historycznych artefaktów.

Trzy żony Henryka VIII

Rekordową ilość 63 monet prawdopodobnie pochodzących z okolic 1540 roku znalazła pewna rodzina podczas prac wokół swojego w domu w New Forest. Cztery z nich datuje się na okres panowania Henryka VIII – widniały na nich inicjały jego żon – Katarzyny Aragońskiej, Anne Boleyn i Jane Seymour. Wartość wszystkich monet oszacowano na 14 000 funtów. John Naylor z Ashmolean Museum powiedział, że monety mogły być „skarbem kupców” lub zostać zakopane przez kościół czy klasztor. – Wiemy, że niektóre klasztory i kościoły próbowały ukryć swoje bogactwo, mając nadzieję, że będą w stanie je zachować w dłuższej perspektywie – skomentował sprawę Naylor.

Ford Popular w ogródku

W kwietniu 2020 roku John Brayshaw z Heckmondwike w West Yorkshire również postanowił przekopać swój ogród na tyłach domu. Tym razem jego skarb był odrobinę większy – odkopał samochód. Pojazd to prawdopodobnie Ford Popular, który był produkowany przez Ford UK w Anglii w latach 1953-1962 jako bardziej ekonomiczna alternatywa dla starego Forda Anglia i Forda Perfect. Samochód, który wykopał Brayshaw był w większości nienaruszony – z silnikiem i tablicą rejestracyjną. Jak się tam znalazł? To pozostaje tajemnicą, ale jedna z teorii mówi o tym, że w tamtych czasach cena stali była tak niska, że za zabranie złomu trzeba było praktycznie dopłacić. Pomysłowi właściciele wybrali więc taki niezbyt ekologiczny sposób utylizacji starego auta.

Tajny tunel pod chodnikiem

Na początku marca 2021 roku robotnicy z Tintern w Monmouthshire podczas prac związanych z przeniesieniem słupa elektrycznego odkopali średniowieczny tunel – przejście mające około 1,22 metra wysokości. Tunel biegnie pod chodnikiem i zdaje się podążać wzdłuż strumienia. Oczywiście prace zostały natychmiast przerwane i skontaktowano się z Cadw – jednostką rządu walijskiego, która zajmuje się zachowaniem dziedzictwa Walii.

Specjaliści z Cadw byli pod ogromnym wrażeniem skali tunelu. Pojawiła się hipoteza, że jego istnienie może być powiązane z odkrytymi wcześniej ruinami huty żelaza. Huta opactwa Tintern, której ruiny odkryto w okolicy, datowana jest na 1100 rok. Jak na razie wykop i dostęp do tunelu został zasypany. Tintern znajduje się w samym sercu tzw. Wye Valley Area, które mają niezwykłą wartość przyrodniczą. Same badania średniowiecznego tunelu mogą potrwać latami.

Co zrobić, jeśli znajdzie się skarb?

Chociaż według prawa obiekty archeologiczne znalezione na terenie posesji zwykle należą do jej właściciela, istnieje jeden znaczący wyjątek: „skarb” należy do Korony. W 1996 roku wprowadzono Treasure Act - ustawę, która miała zlikwidować lukę prawną, według której cenne przedmioty o historycznej wartości nie stają się już własnością znalazcy.

Według Treasure Act, skarbem jest między innymi każdy przedmiot, który ma więcej niż 300 lat i zawiera metal szlachetny, na przykład monety, choć one kwalifikują się jako skarb, jeśli znajdziemy ich przynajmniej kilka. Skarbem mogą być również monety z metali nieszlachetnych, o ile znajdziemy ich 10 lub więcej, a także przedmioty, które mają więcej niż 200 lat i mają wyjątkowe znaczenie historyczne, archeologiczne lub kulturowe.

Znalazca takiego skarbu jest prawnie zobowiązany do zgłoszenia go w ciągu 14 dni lokalnemu koronerowi lub członkom programu Portable Antiquities Scheme – tzw. Finds Liaison Officers.

Zgłoszone przedmioty zostaną zbadane, a jeśli okażą się prawdziwym skarbem, zostaną zarejestrowane przez British Museum. Przedmiot zostaje wyceniony, a jeśli muzeum będzie zainteresowane wykupieniem skarbu, znalazca otrzyma nagrodę. Jeśli muzeum nie będzie chciało wykupić skarbu, zostanie on zwrócony znalazcy.

W Szkocji jest inaczej

Warto dodać, że Treasure Act obowiązuje na terenach Anglii, Walii i Irlandii Północnej i nie ma zastosowania w Szkocji. W Szkocji sytuację skarbów reguluje prawo zwyczajowe. Ogólna zasada dotycząca bona vacantia („wolnych dóbr”), czyli przedmiotów zagubionych, zapomnianych lub porzuconych, brzmi „to quod nullius est fit domini regis”, czyli to, co nie ma właściciela, staje się własnością Korony.

Jeśli rzeczywiście nasz ogród skrywa prawdziwe skarby, prawnicy radzą, aby przed rozpoczęciem prac archeologicznych zawrzeć pisemną umowę, która rozwiąże kwestie sporne w przypadku szkód, jakie mogą powstać na terenie posesji podczas wykopalisk.

Chociaż członkowie programu Portable Antiquities Scheme pocieszają, że szansa na znalezienie w ogrodzie wartościowego skarbu jest niewielka, to mimo wszystko perspektywa wykopania średniowiecznych monet podczas wiosennych prac porządkowych może być dość ekscytująca. Wszystkim ogrodnikom życzymy więc owocnych prac archeologicznych.

Polak ze Szkocji odnalazł skarb sprzed trzech tysięcy lat

Polak ze Szkocji znalazł złoty pierścień z XV wieku

Skarby z Roslin ujrzały światło dzienne dzięki Polakom

Polacy odkryli w Anglii skarb wart £150 tys.

Polka dokumentuje podziemne tajemnice Szkocji

Czy Aleksander Laszenko był w ekipie odkrywców grobu Tutanchamona?