Przewodnik po Szkocji: Culross

Do niedawna St Andrews było moją ulubioną i najczęściej polecaną miejscowością do odwiedzenia w hrabstwie Kingdom of Fife. W ostatnim czasie odkryłem jednak pełną uroku, malowniczą miejscowość Culross, która skradła moje serce. Mam nadzieję, że wam również będzie się podobać.

Culross jest położone na wybrzeżu zatoki Forth, tylko 25 mil od Edynburga i leży poza głównymi szlakami turystycznymi. Moim zdaniem jest to miejsce, które koniecznie trzeba odwiedzić.

Według legend historia Culross sięga VI wieku, kiedy to święty Serf (Saint Serf) głosił słowo Boże w tym regionie, a jego świątynia miała znajdować się na wzgórzu, gdzie dzisiaj możemy podziwiać ruiny dawnego opactwa. W miejscowości i pod opieką świętego Serfa wychować miał się również święty Mungo, który jest uważany za legendarnego założyciela Glasgow.

Opactwo Culross

Jeżeli zaciekawiła was historia obu świętych, to więcej informacji o nich znajdziecie w murach kościoła dawnego opactwa, założonego w 1217 roku. Mnisi z zakonu słynęli z wysokiej jakości książek, które najczęściej były zamawiane przez włodarzy zamku w Stirling. Koniec opactwa nastąpił w czasach reformacji, a jego zabudowa w kolejnych latach popadła w ruinę. Do naszych czasów przetrwał natomiast kościół, który został przekształcony w świątynię protestancką. Zwiedzanie ruin i kościoła jest darmowe.

Złoty wiek miasteczka

Największy rozkwit miasteczka nastąpił w XVI w. Z tego okresu pochodzi również historyczna zabudowa Culross. Jest ona także jednym z najlepszych przykładów szkockiej architektury z tych czasów. Dzisiaj charakterystyczne białe domki z czerwonymi dachami i musztardowy pałac zachwycają turystów z całego świata.

Wracając jednak do historii, Culross swój złoty wiek zawdzięcza pokładom węgla odkrytym w okolicy oraz wydobyciu soli morskiej. W XVI i XVII wieku osada była największym producentem soli w Szkocji, a przemysł górniczy płynnie rozwijał się w hrabstwie Kingdom of Fife do drugiej połowy XX wieku.

W regionie funkcjonowało blisko 50 kopalń, które zostały zamknięte za rządów premier Margaret Thatcher. Z tego powodu nie jest ona zbyt lubiana przez lokalnych mieszkańców.

Z inicjatywy Sir George’a Bruce’a w Culross powstała pierwsza na świecie kopalnia wydobywająca węgiel ze złóż położonych pod dnem morskim. Dodam, że wydobycie to funkcjonowało do końca XVI wieku! W kolejnych wiekach miasteczko powoli traciło znaczenie w regionie, a wybudowanie nowych i nowoczesnych portów w zatoce Forth (m.in. port Leith w Edynburgu) sprawiło, że w czasach wiktoriańskich było niemalże opuszczone.

Zwiedzanie Culross

Szansa na odrodzenie w Culross przyszła w latach trzydziestych XX wieku, kiedy to organizacja National Trust for Scotland rozpoczęła proces renowacji miasteczka. Muszę przyznać, że udało im się wykonać niesamowitą robotę, bo po XIX-wiecznym mieście duchów nie ma śladu.

Wycieczkę najlepiej jest zacząć przy XVI-wiecznym ratuszu (Town House). Obecnie w jego wnętrzu znajduje się galeria sztuki z pięknymi fotografiami Szkocji. Dawniej był on miejscem spotkań lokalnych włodarzy, a w jego pomieszczeniach były również przetrzymywane kobiety podejrzewane o uprawianie magii. Podziwiając budynek zwróćcie uwagę na wieżę, która jest zbudowana z innego rodzaju kamienia. Powodem tego jest fakt, że została ona dobudowana do oryginalnej konstrukcji w XVII wieku.

Mercat Cross to historyczne centrum Culross, a dla was to kolejny punkt w planie zwiedzania. Można tutaj dotrzeć jedną z dwóch ulic, Back Causeway lub Mid Causeway. Uliczki nie są długie, a więc gorąco polecam wam spacer obiema, aby w pełni odkryć piękno architektury. Na Mercat Cross tradycyjnie znajdował się targ miejski, było to również miejsce wykonywania egzekucji. Motyw ten został przedstawiony między innymi w serialu Outlander, ale o tym w dalszej części artykułu.

Warto tutaj spędzić trochę czasu, a jeżeli poczujecie głód i pragnienie to możecie je zaspokoić w kawiarni The Admiral, bo za chwilę będzie was czekała mała wspinaczka do ruin opactwa. Dotrzecie do niego drogą Tanhouse Brae, a podczas spaceru będziecie mogli podziwiać piękną panoramę na Culross z zatoką Forth w tle. Wstęp do atrakcji jest darmowy i jest to świetne miejsce na sesję fotograficzną.

Następnie ulica Kirk Street zaprowadzi was na tyły pałacu Culross, który moim zdaniem jest największą atrakcją miasteczka. Dojdziecie tutaj ścieżką, z której roztacza się piękny widok na ogród i na zabudowę miasteczka.

Pałac Culross

Musztardowy pałac w Culross pochodzi z XVI wieku. Warto się jednak zastanowić, czy to aby na pewno jest pałac. Moim zdaniem jest to raczej duży i elegancki dom miejski. Po zrobieniu małego researchu okazało się, że wielu historyków też tak uważa. Jest to w sumie nie pierwszy raz kiedy Szkoci dodają swoim budynkom znaczeń, których tak naprawdę nie spełniają. Dobrym przykładem tego jest katedra św. Idziego w Edynburgu, która katedrą w rzeczywistości nie jest.

Wnętrze pałacu to przede wszystkim małe, ale pięknie wykończone pomieszczenia. Musicie tutaj koniecznie zwrócić uwagę na malowane sufity. Wyposażenie pałacu pochodzi z epoki i wierząc słowom kustosza w większości należało do jego pierwotnego właściciela. Świetną atrakcją dla najmłodszych (i nie tylko) jest możliwość przebrania się w XVI-wieczne szkockie stroje i zwiedzanie w nich zakamarków pałacu.

Na zakończenie czeka was wizyta w pałacowych ogrodach, które dzięki pracy lokalnych ogrodników wyglądają niemalże tak samo, jak w XVI wieku.

Culross w serialu Outlander

Obecnie Culross wypłynęło na turystycznej mapie Szkocji głównie dzięki serialowi Outlander. Miasteczko podobnie jak Falkland gościło w serialu kilka razu i to na przestrzeni trzech sezonów.

Najwięcej scen powstało w pierwszym sezonie, kiedy to Culross przeobraziło się w fikcyjną miejscowość Cranesmuir. Na potrzeby serialu większość domów zostało pomalowanych na szaro, a kamienica The Study przy Mercat Cross została pomalowana na kolor niebieski. Był to dom Geillis Duncan, która podobnie jak Claire podróżowała w czasie. Przy Mercat Cross powstała również scena kiedy Claire i Jamie ratują małego złodziejaszka Tammas’a oraz scena niedoszłej egzekucji Clair, kiedy to została posądzona o czary.

W drugim sezonie plan zdjęciowy przeniósł się do pałacu i jego ogrodów. Fani serialu poczują się tutaj jak w raju, bo niemalże w każdym z pomieszczeń powstała scena do tejże produkcji. Znajdziecie w nich opisy, w jakim sezonie i którym odcinku były one wykorzystane.

W czwartym sezonie plan filmowy powrócił na ulice Culross, a dokładnie na Little Causeway.

Jak dojechać do Culross?

Najwygodniej jest tutaj dojechać samochodem, a dojazd z Edynburga, jak i Glasgow zajmie wam około 45-60 minut. W miasteczku znajdziecie dwa duże darmowe parkingi, na jego przeciwległych końcach.

Dojazd komunikacją miejską jest dosyć skomplikowany, a przyjazd autobusem z Glasgow, czy Edynburga wymaga minimum jednej przesiadki. Przejazd ten możecie z łatwością zaplanować na Google Maps.

Z Edynburga można tutaj dotrzeć również na rowerze. Taki przejazd powinien zająć około 2,5 godziny w jedną stronę.

Informacje praktyczne

Culross jest świetnym miejscem na wycieczkę o każdej porze roku. Warto jednak pamiętać o tym, że pałac jest udostępniony do zwiedzania od wiosny do jesieni. Jest to również miejsce, do którego będziecie musieli zakupić bilety wstępu (w budynku ratusza). Dokładne godziny otwarcia i ceny biletów znajdziecie na stronie: nts.org.uk.

W miejscowości jest kilka ciekawych knajpek, z których najbardziej nam przypadły do gustu wspomniana wcześniej The Admiral i Biscuit Cafe na tyłach ratusza.

Wycieczkę do Culross można w ciekawy sposób połączyć z wizytą w Stirling, a dla fanów Outlander przygotowaliśmy specjalny plan na wycieczkę samochodową: Jednodniowa wycieczka z Edynburga śladami Outlandera.

---

O autorze

Mateusz Błażejczak: podróżnik, bloger i przewodnik. W Szkocji mieszka od 2011 roku. Pracuje jako administrator danych i koordynator projektów dla jednego z wiodących producentów whisky. Oprowadza także wycieczki po Edynburgu. Jest miłośnikiem podróży. Był już na czterech kontynentach, gdzie odwiedził ponad 30 państw. Od 2017 wraz z Tomaszem Bobrowskim prowadzi przewodnik o Szkocji – Szkocki.pl. Ich celem jest dzielenie się wiedzą i doświadczeniem związanym z życiem w Szkocji.