Do góry

John Knox

John Knox (1512–72) to jedna z najważniejszych postaci w historii Szkocji. Przywódca szkockiej Reformacji, nieprzejednany wróg Marii Stuart, „człowiek, który w swym życiu nigdy się nie bał patrzeć ludziom w oczy, któremu często grożono sztyletem, a który jednak dożył swych dni, ciesząc się pokojem i szacunkiem”.



Z St Andrews do Szwajcarii

Knox pochodził z rodziny mieszczańskiej. Po studiach w St Andrews (bez stopnia naukowego) wyświęcony został na księdza. W młodości pozostawał pod silnym wpływem historyka J. Majora, zwolennika idei unii Anglii ze Szkocją. W wyniku kontaktów z G. Wishartem, po spaleniu tego ostatniego na stosie (1546), przeszedł na stronę Reformacji. Gdy grupa spiskowców w odwecie zabiła arcybiskupa St Andrews, kardynała D. Beatona, i zajęła jego zamek, Knox przyłączył się do nich. Wraz z innymi spiskowcami został jednak ujęty przez Francuzów i zesłany na galery; zwolniono go 18 miesięcy później (na początku 1549).

Następnie Knox udał się do Londynu (jego sława dotarła już na angielski  dwór). W 1551 otrzymał stanowisko jednego z sześciu kapelanów Edwarda VI i wziął udział w przygotowaniu anglikańskiego modlitewnika (Second Prayer Book); zaproponowano mu także biskupstwo, ale tej propozycji nie przyjął. Po wstąpieniu na tron Marii Tudor (1553) opuścił Anglię, udając się najpierw do Francji, a następnie przez Frankfurt do Szwajcarii. Jesienią 1555 powrócił bezkarnie do Szkocji, ale już na początku następnego roku został wezwany do Genewy w charakterze pastora tamtejszej kongregacji angielskich emigrantów.

Podczas kilkuletniego pobytu w kalwińskiej Genewie, stanowiącej dlań „najdoskonalszą szkołę Chrystusa”, przyjął doktrynę predestynacji oraz zasadę autonomii Kościoła, które stały się charakterystycznymi cechami szkockiego prezbiterianizmu. Tam też wydał kilka traktatów, wśród nich First Blast of the Trumpet against the Monstrous Regiment of Women („Pierwszy ryk trąby przeciwko okropnym rządom kobiet”), skierowany przeciwko Marii Tudor i Marii Gwizjuszce. Po śmierci tej pierwszej (1558) próbował powrócić do Anglii, ale nie był już tam mile widziany, gdyż nowa królowa (Elżbieta I) obraziła się nań za wspomniany traktat.

Powrót do Szkocji

W 1559 powrócił do Szkocji i aktywnie włączył się do działalności reformatorów; 11 maja 1560 wygłosił słynne kazanie w kościele św. Jana w Perth, które wzmogło antykatolickie nastroje mas i nasiliło walkę obu obozów. Następnie wraz z 5 towarzyszami przygotował plan zorganizowania Kościoła reformowanego, ujęty w formie „Pierwszej księgi dyscypliny” (First Book of Discipline, 1561). Od 1560 był ministrem Kościoła Szkocji (The Church of Scotland) w głównej parafii Edynburga – przy kościele św. Egidiusza.

W okresie rządów Marii Stuart występował przeciwko wszystkiemu, co w zachowaniu królowej raziło jego kalwińskie zasady. Morderstwo dworzanina królowej, D. Riccio, przyjął z aprobatą, ale gdy spiskowcom nie udało się przejąć władzy, wyjechał do Anglii, skąd powrócił po abdykacji Marii.

Knox był dwukrotnie żonaty – po raz pierwszy z Angielką (Marjory Bowers). Po jej śmierci (1560) ożenił się cztery lata później z młodziutką (17 lat) Margaret Stewart, córką lorda Ochiltree.

Na pogrzebie Knoxa ówczesny regent, hrabia Morton, powiedział: „Tu leży człowiek, który w swym życiu nigdy się nie bał patrzeć ludziom w oczy, któremu często grożono sztyletem, a który jednak dożył swych dni, ciesząc się pokojem i szacunkiem”.

Główne dzieło Knoxa History of the Reformation in Scotland (ok. 1566) oprócz subiektywnego opisu wydarzeń zawiera także wiele cennych informacji i dokumentów. W domu przy edynburskiej ulicy Canongate, gdzie mieszkał, znajduje się obecnie muzeum poświęcone jemu samemu i szkockiej Reformacji.

 



Zajrzyj do naszego działu Historia i tradycja, jeśli chcesz przejrzeć wcześniejsze artykuły dotyczące tej tematyki.

O autorze/prośba do czytelników

Dr hab. Stefan Zabieglik, filozof i wykładowca uniwersytecki z Gdanska – od 1991 roku zajmuje sie filozofią, kulturą i historią Szkocji. W latach 1991 i 1993 przebywał na stażach naukowych w King’s College, Aberdeen University. Opublikował wiele artykułów naukowych i popularnonaukowych z zakresu tematyki szkockiej, a także książkę Zarys historii Szkocji do konca XVIII w. (Gdańsk 1993), pierwszą w języku polskim historię tej krainy. W 2000 roku ukazało sie jej drugie wydanie – Historia Szkocji. Niedawno ukończył pisanie Leksykonu szkockiego, który wkrótce ukaże sie w Polsce.

Autor zwraca sie z prośbą do czytelników portalu Szkocja.net o uwagi, uzupełnienia i ewentualne korekty, a przede wszystkim o fotografie mogące stanowić ilustracje do zamieszczanych tekstów. Zdjęcia – z informacją o obiekcie, imieniem i nazwiskiem autora, jego danymi kontaktowymi (przynajmniej e–mail) oraz zgodą autora na ich publikacje można przesyłać na adres: [email protected]. Wybrane zdjęcia zostaną wykorzystane m.in. w wersji elektronicznej Leksykonu szkockiego.

Komentarze 3

Arthur
277
Arthur 277
#128.02.2008, 19:29

W Edynburgu znajduja sie tez dwa jego pomniki. Jeden na dziedzincu NewCollege, ktory naprawde robi wrazenie, drugi mniejszy stoi w katedrzeSt. Giles, gdzie glosil. Warto tez obejrzec kosciol w Haddington, gdziepoczatkowo glosil.

Profil nieaktywny
użytkownik
#228.02.2008, 19:42

prawie tak slawny jak johnny knoxville ;];]

Ania
2 990
Ania 2 990
#304.03.2008, 11:12

hehehehehe