Do góry

Szkockie klany

MacGregor, MacCampbell, MacLeod, MacDonald – takie nazwiska wszystkim przywodzą na myśl szkockie klany, które obok kiltu, dud, ostu, krzyża św. Andrzeja i whisky wydają się być jednymi z najbardziej rozpoznawalnych elementów szkockiej tradycji i kultury.

Struktura klanowa

Sama nazwa klan wywodząca się z gaelickiego clann oznacza patriarchalną wspólnotę spokrewnionych. Na czele wielkiej klanowej rodziny stał naczelnik klanu (gael. ceannard), obierany początkowo w trakcie zgromadzenia mężczyzn, którzy należeli do danego klanu, a których przodkowie sami byli naczelnikami. Zgromadzenie to zwano Tanistry, a jego członkowie byli najważniejszymi po naczelniku osobami w klanie.

Sam naczelnik niekoniecznie wywodzić musiał się z danego klanu – nierzadko zdarzało się, że poprzez zawieranie małżeństw naczelnikiem jednego klanu stawał się członek zupełnie innego, a cała procedura przeprowadzana była z myślą o wzmocnieniu pozycji danej wspólnoty rodowej.

W obrębie klanu wyróżniało się ponadto duże rodziny, niejednokrotnie równie wpływowe jak sami naczelnicy. Z drugiej strony, zdarzało się często, że do klanu przyłączały się – w nadziei uzyskania protekcji – niewielkie, niespokrewnione z danym rodem rodziny czy nawet pojedyncze osoby.

Klany wchodziły często w sojusze w celu stworzenia silniejszych grup – na skutek połączenia kilku mniejszych klanów powstał np. klan Chattan.
 
Król chce rządzić

Opowieści i legendy o niezależności klanowej nie są bynajmniej przesądzone – przez wieki, zwłaszcza na górskich terenach Szkocji, przynależność klanowa i posłuszeństwo wobec naczelnika klanu miały pierwszeństwo nad posłuszeństwem władcy.

Dopiero Jakubowi VI (1567–1625) udało się do pewnego stopnia podporządkować sobie wiele klanów w zamian za formalne potwierdzenie pozycji naczelnika. Wywołało to jednak liczne walki pomiędzy tymi, którzy byli właścicielami ziem z tradycji, a tymi, którzy powoływali się na nadanie im tychże ziem przez króla.

Do walk o ziemie wkrótce doszły jeszcze podziały polityczne i religijne, co powodowało powolny rozpad systemu klanowego. Władzom brytyjskim było to, rzecz jasna, jak najbardziej w smak – wydana w 1715 ustawa o klanach (na mocy której naczelnicy, którzy przyłączyli się do jakobitów, tracili swoje ziemie i siedziby na rzecz lojalnych wobec władcy) i tzw. oczyszczanie Wyżyn (usuwanie Szkotów z zajmowanych przez nich terenów w celu wprowadzenia tam masowej hodowli owiec) miały na celu przyspieszenie tego procesu.


Klany Szkocji (źródło: wikipedia)

Odrodzenie

Ratunek szkockiej tradycji, w tym tradycji klanowej przyniosły czasy wiktoriańskie, w których „all things Scottish” przeżyły prawdziwy renesans. To wtedy zapanowała moda na kilty, masową produkcję tartanów, genealogiczne poszukiwania członków klanów rozrzuconych po cały świecie, zakładanie towarzystw klanowych – wszystko to przyczyniło się nie tylko do odbudowania tradycji, ale także zbudowania pewnego mitu, który do dziś jest w Szkocji – niejednokrotnie w bardzo komercyjnych celach – powszechnie kultywowany.  

Nazwiska

Do XVII wieku w powszechnym użyciu w Szkocji były formy Mac (oznaczające w gaelickim potomka bądź syna), do których dodawano imię ojca. Donald Mac Donald oznaczało zatem Donald syn Donalda. Nie były to jednak nazwiska w dzisiejszym znaczeniu. Gdy w XVII wieku na skutek rozwoju struktur państwowych zaczęto nazwisk wymagać część Szkotów przyjęła formę imienia swojego naczelnika bądź utworzyła nazwisko od swego zajęcia czy przydomku (zupełnie jak polskie Kowalski – od zawodu kowala, czy Baran – od przezwiska).

Stąd dzisiejsze nazwiska bardzo często nie są tożsame z nazwami starych klanów – ktoś noszący nazwisko Kelly może okazać się członkiem dawnego klanu MacDonaldów, a noszący nazwisko Swanson – członkiem klanu Gunn (wiele zangielszczonych klanowych nazwisk ma, oczywiście, swoje gaelickie odpowiedniki – w tym liczne rozpoczynające się od Mac).

Klanowe wyróżniki

Nazwisko i pochodzenie nie były jedynymi elementami pozwalającymi odróżniać od siebie członków klanów. Klanowymi wyróżnikami były (i często – zwłaszcza przy uroczystych okazjach – pozostały do dziś): tartan (wzór kraty), zawołanie, godło i klanowy marsz, grany – a jakżeby inaczej -  na dudach.

Zainteresowanych odsyłamy np. do strony www.scotclans.com – kopalni wiedzy o poszczególnych klanach, ich historii, zajmowanych przez nich terenach i wspomnianych klanowych wyróżnikach.

Komentarze 1

k8
288
k8 288
#126.10.2007, 20:13

jak dla mnie najlepszym klanem jest Clannad :Dtyle ze sa z irlandii nie szkocji ale kto by tam sie o nazwy geograficzne spieral ;)a ten link na koncu jest bledny - zakupy online na nim wyskakuja - powinno byc http://www.scotclans.com/