Do góry

Szkocka krata

Z pewnością jeszcze nim przybyliście do Szkocji, kojarzyła się Wam ona z kraciastymi kiltami. O kiltach pisaliśmy niedawno. Dziś o kraciastym wzorze, który nie jest - jak się powszechnie wydaje - prastarym elementem historii szkockich klanów...

Wyraz "tartan" pochodzi prawdopodobnie z francuskiego tiretaine i oznacza "tkaninę lniano-wełnianą". Do szkockiego słownika trafiło prawdopodobnie w XVI wieku, kiedy to Szkocja była powiązana dynastycznie z Francją. Gaelickim odpowiednikiem „tartanu” jest breacan – żadne z tych słów  nie miało w tamtym czasie nic wspólnego z konkretnym wzorem.

Nie wiadomo dokładnie, kiedy nazwa ta zaczęła być używana na określenie tkaniny w kratę. Nota bene, tkanina w kratę nie była niczym nowym – na Kaukazie znano je już 5000 lat temu, a w Szkocji w  325 roku, jak dowodzą archeologiczne znaleziska. 

Parada kolorów

Tartany były oczywiście tkane ręcznie. Każdy tkacz starał się stworzyć unikalne wzory, korzystając z dostępnych w danym rejonie barwników. Niektóre tereny zasobne były tylko w określone typy owych barwników. Dla tych jednak, którzy dysponowali odpowiednimi sumami pozwalającymi je sprowadzać, tkacze – rzecz jasna – gotowi byli utkać wzory unikalne kolorystycznie. 

Gaeliccy górale, gdy zachodziła potrzeba poświadczenia zamożności, preferowali jasne kolory, w czasie wypraw w góry, woleli jednak ubierać się w kolory bardziej naturalne, by - zakrywając się pledami - móc się kamuflować.

W czasach rewolucji jakobińskiej w XVIII wieku nastąpił tartanowy, kolorowy boom - do dziś zachowały się materiały zawierające nici żółte, purpurowe, złote, zielone, pomarańczowe, czerwone czy niebieskie. W tym samym czasie na północy Szkocji preferowano raczej tkaniny prostsze, w tonacjach czarno-białych.

Pomysł na sukces

Po klęsce Jakobinów pod Culloden, tartan, podobnie jak szkockie dudy, jako narodowe symbole, zostały zakazane. 32 lata później, gdy zakaz został odwołany, w szkockich Lowlands William Wilson - właściciel zakładu włókienniczego William Wilson & Son’s of Bannockburn - uruchomił pierwszą komercyjną produkcję tego typu tkaniny, której wzory mogły być – dzięki wykorzystaniu maszyn – powielane wiernie w nieskończoność. To Willson jako pierwszy przypisał odpowiednim wzorom numery. Wkrótce także z poszczególnymi  wzorami kojarzyć rozpoczęto konkretne klany...

Był to swego rodzaju znakomity chwyt marketingowy - w czasach romantyzmu, gdy tak wielką wagę przywiązywano do tradycji, historii i legend, pomysł „rodzinnej tradycyjnej tkaniny” złapał bardzo szybko. Pomogły w tym z pewnością dzieła Waltera Scotta czy postawa królowej Wiktorii, która, uwielbiając wszystko co szkockie, w czasie swoich wizyt na północy często nalegała, by Szkoci ubierali się w swoje klanowe tartany, których ci bardzo często po prostu nie posiadali. Świat jednak szybko uwierzył, że kraciasty wzór to tradycja przekazywana z ojca na syna od stuleci...  

Jedynie romantyczny mit...

Szybko także pojawili się "objezdni historycy", którzy przemierzając Szkocję wzdłuż i wszerz z listami nazwisk, dopasowywali poszczególne osoby do poszczególnych klanów, oświecając przy tym ludność co do jej rodowego wzoru tkaniny. Owe listy imion były często oparte na historycznych powiązaniach pomiędzy rodzinami, różnicami w wymowie/zapisie nazwisk czy geograficznym sąsiedztwie.  Powstawały także książkowe przewodniki tartanowe, które - siłą rzeczy - nie mogły mieć dostatecznego wsparcia w dowodach.

Niemniej jednak to, co początkowo było jedynie chwytem reklamowym, zbiegiem czasu na stałe wpisało się w tradycję Szkocji. Do dziś rodziny, miasta, a czasem nawet spółki posiadają własne, unikalne wzory tkanin. Niektóre z nich mają 200 lat, a inne - jak nasz polski tartan* (na zdjęciu obok) - niespełna rok...

Źródło: Matthew A.C.Newsom "Early Highland Dress".

*polski tartan, w którym kolory polskiej flagi przeplecione są z niebieskim kolorem szkockiej (na znak historycznych więzów) zaprojektowany został i zarejestrowany w Edynburgu w 2006 roku przez Szkota polskiego pochodzenia.

Komentarze 1

Roma1
50
Roma1 50
#116.01.2008, 19:00

Czy moglibyście zamieścic informację na temat tartanu, a dokładnie jaki tartan odpowiada danemu klanowi i  w jakim hrabstwie. Byłabym bardzo wdzięczna.