Do góry

Szkockie dudy

Rudzielec w kilcie i z dudami – z tym tradycyjnie kojarzy się większości obcokrajowców Szkot. O kilcie i wzorze kiltu – tartanie – już pisaliśmy, co do rudości – z badań wynika, że marchewkokowłosa jest dziesiąta część populacji Szkocji, a aż 35 % ludności posiada recesywny „ginger gene” (słowo ginger w tym kontekście to odpowiednik polskiego rudy), choć niekoniecznie jest rudowłosa. O genetyce jednak innym razem – dziś o dudach.

Światowa kariera 
 
Instrument ten, należący do grupy dętych, znany był już w starożytności na Bliskim Wschodzie. Stamtąd  przywędrował do Europy, gdzie aż do przełomu XIV i XV wieku był najpopularniejszym bodajże instrumentem, towarzysząc – często wraz z cytrą, obojem i fletem - nie tylko tańcom i jarmarkom, ale także uroczystościom religijnym.

W Brytanii pojawił się za sprawą Rzymian i upowszechnił się zwłaszcza w Irlandii (gdzie nazywany jest uilleann pipes) i Szkocji, gdzie stał się symbolem narodowym. W języku angielskim na określenie dud używa się obecnie terminów the bagpipes, the pipes, the great pipe, a w gaelickim piob mhor.

Dziś dudy popularne są także w niektórych rejonach Hiszpanii, Włoch i Francji oraz wszędzie tam, gdzie emigrowali Szkoci – w Kanadzie, USA, Australii, Nowej Zelandii, RPA. Odmiany dud inspirowane dudami szkockimi spotyka się w wielu krajach, które niegdyś wchodziły w skład Imperium Brytyjskiego – w Indiach, Pakistanie, Nepalu, a także w Egipcie, Omanie, Ugandzie, a nawet w Tajlandii.

W Polsce także – zwłaszcza na Podhalu i w Wielkopolsce - grywa się na odmianie dud zwanej kozą, gajdami lub kozłem. Nazwą polską dla instrumentu szkockiego, o którym tutaj mowa są DUDY, a nie kobza. Kobza to drewniany instrument strunowy używany niegdyś na wschodzie i południu Europy. 

Dudy szkockie

Dudy szkockie składają się z:

  • 1 lub kilku piszczałek melodycznych,
  • 1 lub kilku piszczałek burdonowych,
  • zbiornika powietrza – tradycyjnie wykonywanego z koziej, ewentualnie owczej skóry (współcześnie zastępowanej także innymi materiałami),
  • rurki do wdmuchiwania powietrza do zbiornika (zastąpiona może być mieszkiem)

Odmian dud jest wiele – różnią się zarówno budową, jak i wielkością. Główny podział to ten na zestaw full-size (reel sets) i half-size. Tego drugiego używa się przede wszystkim do grania wewnątrz budynków – ma on znacznie miększy ton niż reel sets. Szczególnie popularną odmianą dud szkockich jest The Great Highland Bagpipe, używana chętnie przez solistów oraz grupy cywilne i militarne.

Część tradycji i kontrowersje wokół niej

Dźwięki dud przez wieki zagrzewały do walki Highlanderów – każdy z klanów miał swoich dudziarzy. Instrument ten był tak nieodłącznym elementem każdej wyprawy militarnej, że kiedy po przejęciu władzy przez dynastię hanowerską aktem parlamentu z 1747 roku zakazano noszenia kiltu i używania broni, za broń uznano także dudy. Zaiste, przyznać trzeba, że dźwięk tego instrumentu w większej ilości niejednego może pokonać.

Także w czasach nam współczesnych pojawiały się pomysły zakazania używania dud i kiltu w ramach zwalczania stereotypów i zaakcentowania innych elementów kulturowego dziedzictwa Szkocji, które niektórym zdają się być przyćmione przez hałaśliwy instrument i kraciastą spódniczkę. Kilka lat temu prowadzono ponadto dyskusję nad poziomem hałasu niezgodnego z dopuszczalnymi normami Unii Europejskiej, a wciąż prowadzi się kampanię na rzecz zwalczania produkcji dud z odmian afrykańskich drzew, które od jakiegoś czasu stały się bardzo popularnym surowcem do wytwarzania piszczałek.

Czegokolwiek by jednak o dudach nie mówić, faktem jest, że instrument ten wciąż jest w Szkocji celebrowany. Najlepszym tego dowodem są odbywające się co roku w trakcie Międzynarodowego Festiwalu w Edynburgu występy orkiestr dudziarzy - Edinburgh Military Tattoo – gromadzące niezmiennie tysiące widzów.

Komentarze