Robert Burns (cz. 2.)

Biografię Roberta Burnsa (1759–1796) omówiliśmy w poprzednim artykule. Dziś przyjrzymy się bliżej jego twórczości i znaczeniu – nie tylko dla dziejów literatury.

Tradycja i oryginalność

Już za życia Burnsa jego sława wykroczyła poza Szkocję. W połowie 1787 r. reprint edynburskiego wydania Poems ukazuje się w Filadelfii, a pod koniec tego roku – w Nowym Jorku. Wiersze Burnsa przetłumaczono na ponad trzydzieści języków.

Najlepsze z nich (jak np. Tam O’Shanter) zostały napisane w językach szkockim (Scots) i angielskim. Zawierają one zarówno elementy szkockiej tradycji poetyckiej (w tym ludowej, której był namiętnym zbieraczem), jak i pierwiastki oryginalnego geniuszu. Przebija z nich umiłowanie życia, przyrody, a także pochwała uczuć i namiętności. Wątki patriotyczne, nawiązujące do bohaterskiej przeszłości Szkocji, występują w jego twórczości obok ‘ducha brytyjskości’. Pasja satyryczna ujawnia się głównie w wierszach wyszydzających fałszywą pobożność, nietolerancję i głupotę. Postawa rewolucyjna poety wyrażona jest najpełniej w jego głośnym wierszu (napisanym na początku 1795 r.) A właśnie tak! (A Man’s a Man for A’ That), w którym czytamy m.in.:
 

 Szlachcicem może zrobić król,
 Markizem, księciem, niech to szlag!
 Lecz prawość serc i jasność czół
 Jest ponad berło, właśnie tak!
 A niech to szlag, a właśnie tak!
 Nad dostojeństwa, niech to szlag,
 Rozum i dumna prawość wszak
 Są zawsze wyższe, właśnie tak!
 Więc módlmy się, by nadszedł czas,
 A czas ten przyjdzie, właśnie tak!
 Gdy rozum, zacność wszystkich ras
 Zdobędą ziemię, właśnie tak!
 A właśnie tak! A właśnie tak!
 To już nadchodzi, właśnie tak!
 Że wszyscy ludzie poprzez świat
 Zostaną braćmi, właśnie tak!
     (przekł. Z. Kierszys)

Prawdziwy Szkot

Burns uważany jest za kwintesencję szkockiego charakteru narodowego, uosobienie wszystkich, nierzadko stojących ze sobą w sprzeczności, cech jego rodaków. E. Muir nazwał go "najbardziej centralną postacią, jaką kiedykolwiek wydała Szkocja" i "oryginalnym Szkotem" (the original Scotsman), zaś lord Byron napisał o nim: Co za pełen sprzeczności duch! – czułość i szorstkość, delikatność i grubiaństwo, sentymentalność i zmysłowość, wysoka duma i płaszczenie się, sprośność i boskość – wszystko zmieszane w tym jednym duchu należącym do "natchnionego ciała".

Niezwykła popularność

Pomnik ku czci Burnsa w AllowayBurns jest poetą znanym na całym świecie. Jego pomniki stoją nie tylko w Szkocji, ale także w Londynie, Albany, Barre, Chicago, Denver, Milwaukee, San Francisco, Fredericton, Toronto, Adelajdzie, Ballarat, Melbourne, Sydney i Dunedin.

Jego podobizna traktowana jest w Szkocji jak ikona i wykorzystywana często w celach reklamowych, od whisky po herbatniki. Jakby na przekór gorzkim słowom poety, napisanym w 1786 na banknocie: 

 Bierz czart twą moc, przeklęty świstku,
 Brak ciebie – źródłem bied mych wszystkich
                 (przekł. S. Kryński)

jego portret widnieje dziś na banknotach emitowanych przez szkockie banki. Jego wiersze wydawane są nie tylko w krajach anglosaskich; ich przekłady ukazały się w masowych nakładach w byłym Związku Radzieckim i w Chinach.

Znaczenie Burnsa dla kultury współczesnej nie ogranicza się przy tym jedynie do recepcji poezji, gdyż może nawet ważniejsza od wierszy jest legenda otaczająca ich twórcę. Bogactwo osobowości tego Szkota stanowi stały przedmiot sporów, dyskusji i rozpraw naukowych. Nacjonaliści widzą w nim jakobitę, unioniści – Brytyjczyka; socjaliści akcentują jego sympatie jakobińskie, konserwatyści widzą w nim piewcę tradycyjnych wartości; mężczyznom imponuje jego witalność seksualna i pociąg do alkoholu, kobietom – kobieca tkliwość jego serca ... itp. itd.

Federacja Burnsa

Wielbiciele jego poezji, zrzeszeni są w rozsianych po całym świecie oddziałach Federacji Burnsa (The Burns Federation, zał. w 1885 r. w Kilmarnock). Pierwsze kluby Burnsa założone zostały w Greenock (1801), Paisley (1805) i Kilmarnock (1808). Federacja zrzesza ponad 300 klubów i wydaje co roku „Burns Chronicle”.

Burns Supper

25 stycznie każdego roku obchodzona jest Burns Supper (Wieczerza Burnsa) – przyjęcie z okazji urodzin Roberta Burnsa, zawierające w programie mowę na jego cześć (Immortal Memory), spożywanie narodowych potraw szkockich (w pierwszym rzędzie haggis), picie whisky, recytacje wierszy poety i śpiewanie jego pieśni. Historyczna Burns Supper odbyła się w 1816 r., a uczestniczyli w niej m.in. Walter Scott, Francis Jeffrey i George Thomson.

Zobacz także: Robert Burns (cz. 1.)