Jak Szkoci i Anglicy uczyli polskich chłopów płodozmianu

Hrabia Ludwik Michał Pac, generał dywizji armii Księstwa Warszawskiego i absolwent szkół we Francji i Anglii oraz Szkoły Głównej Wileńskiej dał się poznać jako wielki innowator swoich czasów. W odziedziczonych majątkach na początku XIX wieku wprowadził wiele nowoczesnych, na tamte czasy, metod produkcji rolnej wzorowanych na rozwiązaniach, jakie zaobserwował podczas swojego pobytu w Anglii.

Hrabia Ludwik Pac pędzla François Gérard

W skład ziem, które przypadły hrabiemu Pacowi w spadku znalazła się m.in. wieś Dowspuda leżąca na Suwalszczyźnie. W latach 1815–1821 hrabia Pac sprowadził do swoich majątków około 500-osobową grupę farmerów szkockich i angielskich. Przybysze z Wysp zamieszkali nie tylko w Dowspudzie, ale także we wsiach nazwanych Szkocja, Linton, New York (dziś Pruska Wielka), Bromfield (Józefowo), Longwood (Ludwinowo) i Berwick (Korytki).

Zadaniem sprowadzonych farmerów było upowszechnianie nowoczesnych technik rolniczych i rzemieślniczych. Mieli przekonać miejscowych chłopów m.in. do stosowania płodozmianu zamiast przestarzałego systemu trójpolówki. Co im się udało. Szkoci i Anglicy rozpowszechnili też na polskich wsiach uprawę ziemniaków oraz metodę ich przechowywania w kopcach. Dzięki nim również zwiększyła się hodowla koni i owiec.

Za sprawą szkockich mechaników i pod ich kierunkiem w 1816 uruchomiono w Dowspudzie wytwórnię maszyn, produkującą młockarnie poruszane kieratem lub kołem wodnym, siewniki, pługi, opielacze, młynki do wyrobu kasz i mąki itp. Produkowano tam również wyposażenie browarów, gorzelni, garbarni, krochmalni i olejarni. Była to trzecia tego rodzaju fabryka w kraju.

W latach 1820–1827 Hrabia Ludwik Michał Pac zbudował w Dowspudzie reprezentacyjny pałac w stylu angielskiego neogotyku. Od 1822 roku budynek był wznoszony według projektu Henryka Marconiego, architekta specjalnie w tym celu sprowadzonego z Włoch.

Hrabia Ludwik Pac wsparł finansowo powstanie listopadowe oraz wziął w nim czynny udział. Po upadku powstania musiał wyemigrować, a jego włości zostały skonfiskowane. Wielu przybyłych z Wysp farmerów pozostało w okolicy nawet po konfiskacie majątku Paca i pomimo stopniowego upadku posiadłości w Dowspudzie. Potomkowie Szkotów i Anglików żyją na tych ziemiach do dzisiaj.