Status osiedlenia – najważniejsze rzeczy, o których warto wiedzieć

Szczególną kategorią osób, które nie powinny zwlekać z wnioskiem o status osiedlenia są te pobierające zasiłki. Już teraz, mimo że czas składania wniosków upływa 30 czerwca, kłopoty mogą mieć także osoby szukające nowej pracy. Również fakt, że ktoś w obawie przed koronawirusem wyjechał do Polski i wrócił na Wyspy po upływie ponad pół roku, może być powodem, że status osiedlenia nie zostanie mu przyznany, nawet gdy wcześniej otrzymało się pre-settled status.

Z Dorotą Peszkowską, immigration adviser w organizacji charytatywnej Feniks rozmawia Jacek Różalski

Jacek Różalski: Pomagasz imigrantom z Unii Europejskiej w aplikowaniu o status osiedlenia w Wielkiej Brytanii. Z informacji Home Office wynika, że zdecydowana większość już ma ten status.

Dorota Peszkowska: Tak, ale wciąż trafiam na pytania od osób, które myślą, że co prawda doszło do Brexitu, ale tak naprawdę, to nic się nie zmieniło i nadal mogą tu tak po prostu przyjechać, zamieszkać i podjąć pracę. A przecież zmieniło się bardzo dużo.

To wyjaśnijmy, co się zmieniło od 1 stycznia tego roku?

Najważniejsza zmiana dotycząca statusu osoby osiedlonej, która nastąpiła po 31 grudnia 2020 roku jest taka: osoby, które do tej pory nie złożyły jeszcze wniosku o settled status są teraz uznawane za „unlawfully resident”, czyli za osoby, które są w Wielkiej Brytanii nie do końca legalnie. Na szczęście jesteśmy w okresie tak zwanej amnestii. Najważniejsza rzecz, którą powinny teraz zrobić osoby nieposiadające jeszcze statusu osiedlenia, to jak najszybciej złożyć wniosek. Okres składania wniosków upływa bowiem 30 czerwca tego roku.

Co może grozić tym, którzy nie złożą wniosku do 30 czerwca?

Na przykład to, że chcąc dalej pozostać w Wielkiej Brytanii legalnie będą już podlegać nowemu systemowi imigracyjnemu. Niezależnie, czy ktoś przebywa na Wyspach dwa czy piętnaście lat. Osoba chcąca dalej tu mieszkać i pracować będzie musiała starać się o wizę. Będzie się musiała poddać nowemu systemowi punktowemu, w tym udowodnić znajomość języka angielskiego, udowodnić, że ma się pracę lub ofertę zatrudnienia z odpowiednim minimalnym wynagrodzeniem powyżej 20 tysięcy funtów rocznie. To może być dla niektórych trudne. Najważniejsze, że taki wniosek o wizę może zostać odrzucony, bo warunkiem będzie niezłamanie przepisów imigracyjnych, a nie składając na czas, czyli przed 30 czerwca, wniosku o status osiedlenia, dana osoba właśnie takie przepisy złamie.

Jest jakaś szczególna kategoria osób, które nie powinny zwlekać z wnioskiem o status?

Osoby pobierające zasiłki, od Universal Credit po Child Benefit. Częścią procesu aplikacyjnego jest weryfikowanie naszego statusu imigracyjnego w Wielkiej Brytanii, czyli mówiąc wprost, udowodnienie, że jesteśmy tu legalnie. Warto więc jak najszybciej postarać się o status.

Co z osobami szukającymi pracy?

Już teraz, mimo że czas składania wniosków upływa 30 czerwca, niektórzy z nas mogą mieć kłopoty. Co prawda pracodawcy nie powinni robić problemów tym, którzy tego statusu jeszcze nie mają, nie powinni jeszcze prosić o potwierdzenie statusu przy aplikowaniu o pracę, ale wiem, że część pracodawców już się trochę pogubiła w przepisach i jednak o to prosi.

Jak każdy z nas może szybko udowodnić, że ma status osiedlenia w Wielkiej Brytanii?

Trzeba wejść na stronę gov.uk/view-prove-immigration-status. Wpisać tam numer dokumentu tożsamości i datę urodzenia. Jeśli wpiszemy wszystko prawidłowo, od razu wyskoczy nam informacja o otrzymaniu statusu oraz do kiedy on ma swoją ważność. Będziemy tam także mogli zobaczyć zdjęcie, które sobie robiliśmy podczas aplikowania o status. Można tam także wygenerować ważny 30 dni kod dla pracodawcy, aby mógł sam sprawdzić, że mamy status.

Podkreślmy, że nasz status istnieje tylko w formie elektronicznej. Jednocześnie nie chodzi o maila, który każdy z posiadaczy statusu otrzymał z Home Office. Zresztą na każdym z tych maili jest wyraźnie napisane, że nie stanowi on dowodu na otrzymanie statusu.

Co z osobami, które wymieniły dokument tożsamości i mają teraz inny numer?

Trzeba zalogować się na stronę statusu – wciąż podając numer starego dokumentu, na który składaliśmy wniosek – i podać dane nowego dokumentu. Powinniśmy dostać na e-mail potwierdzenie zmiany danych w systemie. Przez kilka dni urząd będzie weryfikował naszą prośbę, w tym czasie wciąż trzeba używać starych danych przy logowaniu do systemu. Potem status jest już połączony z nowym dokumentem. Mój kolega przygotował na ten temat wideo.

Czy pandemia koronawirusa może być wytłumaczeniem, że się nie złożyło wniosku o status?

Home Office opublikował niedawno listę wyjątków wynikających z pandemii. Jest sporo osób, które w ubiegłym roku wyjechały z Wielkiej Brytanii i z różnych powodów nie mogły wrócić. Wiele osób liczyło, że obejmie ich ten wyjątek, bo np. zajmowali się starszymi rodzicami. Okazuje się jednak, że trzeba udowodnić, że było się chorym na Covid-19 lub było się na obowiązkowej kwarantannie lub że zajmowało się osobą chorą konkretnie na Covid, żeby zostało to uznane za powód niezłożenia wniosku. Fakt, że ktoś wyjechał na przykład do Polski i w obawie przed koronawirusem nie chciał wrócić na Wyspy, może nie być wystarczającym wytłumaczeniem. Takie sprawy będą rozpatrywane przez urząd indywidualnie. Jeśli ktoś wyjechał z Wielkiej Brytanii i nie mógł wrócić na czas, by złożyć wniosek, powinien zgłosić się do radcy imigracyjnego, który pomoże ocenić indywidualne aspekty sprawy i szanse na powodzenie. Można też kontaktować się bezpośrednio z Home office.

Wśród imigrantów są osoby w naprawdę trudnej sytuacji, w tym ciężko chorzy, którzy nie są w stanie złożyć wniosku. Są ludzie poddani przemocy, w tym ci, którym ktoś zabrał dokumenty tożsamości i wykorzystuje do pracy. Co się stanie z tymi ludźmi?

Są też osoby poddane przemocy domowej, które są odcięte od wszelkich informacji i pozbawione dokumentów przez swoich partnerów-oprawców. Takie osoby, gdy zostaną udowodnione przyczyny niezłożenia aplikacji, będą mogły składać wnioski po terminie. Nie zmienia to jednak faktu, że ich „być albo nie być” w Zjednoczonym Królestwie będzie zależało od urzędników, czy uznają powody braku aplikacji za wystarczające. Nie chcę nikogo straszyć, że bez statusu od razu po 1 lipca każdy zostanie deportowany, ale niektóre osoby może to spotkać, gdy ich zaniedbanie wyjdzie na jaw. Obecna szefowa Home Office Priti Patel powiedziała, że nie przewiduje ogólnej amnestii dla tych, którzy spóźnią się z aplikowaniem o status osiedlenia. Trzeba będzie udowodnić, że miało się naprawdę doby powód.

Status osiedlenia muszą mieć także dzieci.

Tak. Tu obowiązek złożenia wniosku leży oczywiście po stronie rodzica lub opiekuna. Osoby do 21 roku życia mają możliwość połączenia swojego wniosku z wnioskiem rodziców. To ważne dla tych młodych ludzi, którzy mogą mieć trudności z udowodnieniem swojego pobytu w Wielkiej Brytanii. Chodzi na przykład o tych, którzy nie chodzili tu do szkół, a jednocześnie jeszcze nie pracowali. Tzw. „looked after children”, czyli te pod opieką lokalnych władz, to grupa, dla której o status powinni postarać się pracownicy socjalni lub opiekunowie prawni. Jednak te dzieci mogą liczyć, że jeśli nikt im wniosku nie złoży na czas, to obejmie je wspomniany wcześniej wyjątek od daty 30.06.2021.

Jeżeli ktoś ma już brytyjskie obywatelstwo lub ILR – pozwolenie na pobyt stały, to zwalnia to oczywiście z obowiązku ubiegania się o status. Z aplikowania o settled status nie zwalnia natomiast posiadanie dokumentu rezydentury stałej.

Niektórzy dostali tak zwany pre-settled status. Chodzi o tych, którzy są w Wielkiej Brytanii krócej niż pięć lat. Jak te osoby mają się ubiegać o pełny status po 30 czerwca?

Pre-settled status otrzymuje się na określony czas – pięć lat, co oznacza, że do jego zakończenia są w Wielkiej Brytanii legalnie. Jeżeli ktoś dostał pre-settled status w 2019 roku, to na pewno może na Wyspach przebywać legalnie do 2024 roku. I to jest właśnie czas na złożenie nowego wniosku o pełny, czyli settled status. Jednak nie trzeba czekać aż tak długo. O status osiedlenia można się ubiegać, gdy tylko okres pobytu w Zjednoczonym Królestwie wyniesie pięć lat. Tak więc, jeżeli ktoś jest tutaj na przykład od 2016 roku, w 2019 dostał pre-settled status, to o pełny może się ubiegać już w obecnym roku, gdy upewni się, że minęło mu pięć lat pobytu.

Dużo osób pyta mnie, na jak długo można wyjechać z UK ze statusem pre-settled. Teoretycznie na dwa lata i go nie stracić. Jednak uwaga: jeśli ktoś chce móc wymienić status pre-settled na settled, nie powinien wyjechać z UK na czas dłuższy niż 6 miesięcy w dowolnych 12 miesiącach. Są przewidziane tylko pojedyncze wyjątki, np. choroba w rodzinie, poród, obowiązkowa służba wojskowa.

Ale przecież system składania wniosków wygaśnie 30 czerwca. Co więc mają zrobić osoby z pre-settled status?

To bardzo ważna kwestia. Oznacza to, że system aplikacyjny wcale nie przestanie działać 30 czerwca, bo właśnie osoby z pre-settled status będą musiały mieć możliwość składania wniosków o settled status. Aplikacja na telefon i strona do składani wniosków muszą zatem działać dalej. O pre-settled status mogą się bowiem ubiegać wszyscy obywatele UE, którzy zjawili się na Wyspach do 31 grudnia 2020 roku i będą to w stanie udowodnić. System musi działać co najmniej końca czerwca 2026 roku. Na ten moment nie zostało to jeszcze oficjalnie potwierdzone, dlatego warto śledzić doniesienia napływające z Home Office.

Pomagasz w składaniu wniosków o status. Kto może się zgłosić?

Osoby, które mają trudności w samodzielnym złożeniu wniosku. Zgłasza się do mnie sporo osób starszych, które nie są tak biegłe w posługiwaniu się aplikacją czy obsłudze komputera, ale też osoby, które nie mogą łatwo udowodnić pięciu lat pobytu. W szczególności pomagam imigrantom z Edynburga, jego okolic i Scottish Borders. Z pomocy skorzystało już ponad tysiąc osób.

Co trzeba mieć, jakie warunki spełnić, aby dostać status osiedlenia w Wielkiej Brytanii?

Trzeba mieć ważny dokument tożsamości – paszport lub dowód osobisty, potwierdzenie pobytu w Wielkiej Brytanii, najłatwiej przedstawić National Insurance Number, ale nie jest on niezbędny, i odpowiedzieć na pytania o karalność. Od razu dodam, że pomagałam osobom, które nie mają Insurance Number, a status dostały. W większości to osoby starsze, które np. przyjechały pomagać przy wychowywaniu wnuków i nigdy nie starały się o Insurance Number. Wtedy w celu udowodnienia pobytu wystarczą na przykład wyciągi bankowe, a nawet wizyty u lekarza czy listy ze szkoły, że dana osoby faktycznie odbierała stamtąd wnuki.

Apeluję, żeby wszyscy, którzy jeszcze nie złożyli wniosków, sprawdzili ważność swoich dokumentów tożsamości. Jeśli wygasają za kilka miesięcy, a tym bardziej tygodni, to nie można zwlekać z ich odnowieniem. Istnieje możliwość złożenia wniosku o status bez ważnego dokumentu tożsamości, ale jak przy wszystkich poruszanych przeze mnie wcześniej wyjątkach od zasad: trzeba mieć dobre powody. Na przykład pomagam obecnie osobie z potwierdzoną przez lekarza rodzinnego i psychiatrę agorafobią, pod opieką councilu. Tutaj prawnik uznał, że wniosek o status ma szanse na powodzenie, mimo braku dokumentu.

Znasz przypadki, że ktoś nie dostał statusu osiedlenia?

Oczywiście zdarzają się odmowy, ale jak wynika ze statystyk, to absolutna mniejszość. Nie było takiej osoby wśród moich klientów. Natomiast znam osoby, które bardzo długo już czekają na status. W tym powyżej roku. Z reguły chodzi o toczącą się sprawę karną. I to nawet jeśli maksymalny wyrok w przypadku danej osoby, nie może mieć wpływu na decyzję o statusie, bo np. jest to pierwsze wykroczenie i grozi za nie tylko kilka miesięcy, a z praktyki wiadomo, że sądy każą w takim wypadku tylko grzywną. Więc nawet najwyższy grożący tej osobie wyrok kary nie osiągnie progu, który może powodować odmowę statusu. A mimo to urząd imigracyjny zwleka z decyzją, chce mieć wyrok na papierze. Dodam, że każda osoba, która ma pytania co do swojej przeszłości kryminalnej, powinna skonsultować się z prawnikiem, zwłaszcza jeśli miała wyrok powyżej 12 miesięcy więzienia.

Dlaczego?

Bo właśnie kara więzienia powyżej 12 miesięcy, powtarzające się wyroki, niektóre kategorie przestępstw związanych np. z przemocą lub narkotykami mogą powodować odmowy przyznania statusu. Prawnik pomoże ocenić nasze szanse powodzenia. Dodam, że ja jestem tylko zwykłym radcą imigracyjnym, takie sprawy referuję do prawnika, który pomaga naszym klientom bezpłatnie.

Może to zabrzmi banalnie, ale powiedzmy to: nie ma co czekać na ostatnią chwilę.

Dokładnie. Tym bardziej że już w grudniu można było zaobserwować większą liczbę aplikacji, bo ludzie obawiali się, że 31 grudnia to ostateczny termin załatwienia wszystkich formalności. I wówczas czas oczekiwania na rozpatrzenie aplikacji bardzo się wydłużył. Dlatego nie warto zwlekać. Złożenie wniosku na ostatnią chwilę – w maju lub w czerwcu – może sprawić, że system się zapcha i po upływie terminu niektórzy nie będą mieli statusu. A to może sprawić, że przez kilka tygodni, a może miesięcy nie będą mogli udowodnić, że są w Wielkiej Brytanii legalnie. Nie zapominajmy, że zaraz po uruchomieniu całego systemy wiele osób na decyzję o otrzymaniu statusu czekało właśnie po kilka miesięcy, a były przypadki, że nawet rok.

5 milionów obywateli UE aplikowało o status osiedlenia na Wyspach

Część obywateli UE może stracić prawo do pozostania na Wyspach