Przyszłym matkom i kobietom po porodzie przysługuje szereg podstawowych praw macierzyńskich. Poniższy artykuł dostarczy Ci szczegółowych informacji na temat uprawnień do urlopu macierzyńskiego i wszystkiego co się z nim wiąże.
Ustawowy urlop macierzyński
Okres urlopu macierzyńskiego w Wielkiej Brytanii dzieli się na 26 tygodni standardowego urlopu macierzyńskiego (Ordinary Maternity Leave) oraz 26 tygodni dodatkowego urlopu macierzyńskiego (Additional Maternity Leave).
Komu przysługuje ustawowy urlop macierzyński?
Ustawowy urlop macierzyński przysługuje osobom pracującym legalnie na podstawie umowy (pracownikom kontraktowym – employee). Umowa ta nie musi być pisemna – powstaje ona w momencie ustalenia pomiędzy pracownikiem i pracodawcą warunków zatrudnienia.
Jako pracownik kontraktowy masz prawo w sumie do 52 tygodni urlopu macierzyńskiego (26 tygodni standardowego i 26 tygodni dodatkowego urlopu macierzyńskiego). Nie ma znaczenia długość zatrudnienia u obecnego pracodawcy ani liczba godzin pracy. Musisz jednak powiadomić pracodawcę o ciąży w odpowiednim terminie, o czym piszemy w dalszej części tego artykułu.
Do urlopu macierzyńskiego nie kwalifikują się osoby które wychowują dzieci jako rodzina zastępcza.
Uprawnienia do urlopów i zasiłków macierzyńskich zależą od rodzaju relacji między Tobą i Twoim pracodawcą. Jeśli masz wątpliwości jakie wsparcie Ci przysługuje, możesz skorzystać z Osobistego Interaktywnego Przewodnika po Prawie Pracy – Tailored Interactive Guidance on Employment Rights (TIGER): Maternity rights and responsibilities.
To narzędzie pomoże Ci ustalić nie tylko czy kwalifikujesz się na urlop macierzyński oraz zasiłki. TIGER umożliwia też ułożenie interaktywnego kalendarza do zaplanowania urlopu macierzyńskiego, pomaga w napisaniu listu do pracodawcy z informacją o planowanym urlopie oraz dostarcza wielu innych informacji na temat Twoich uprawnień jako świeżo upieczonej mamy.
Obowiązkowy urlop macierzyński
2 tygodnie bezpośrednio po porodzie (4 tygodnie dla kobiet pracujących w fabryce) to obowiązkowy urlop macierzyński (compulsory maternity leave). Musisz z niego skorzystać, nawet jeśli zdecydowałaś się nie brać ustawowego urlopu macierzyńskiego.
Obowiązkowy urlop macierzyński zalicza się do 26 tygodni standardowego urlopu macierzyńskiego.
Plany zakładowe
Niektórzy pracodawcy opracowują własne, wykraczające poza ramy ustawowe, schematy urlopów i płatności. Sprawdź czy jest coś na ten temat w Twojej umowie o pracę lub zapytaj o to pracodawcę. Twój szef nie może zaoferować warunków mniej korzystnych niż te, które gwarantuje ustawa.
Kiedy można zacząć urlop macierzyński?
Urlop macierzyński możesz uruchomić najwcześniej 11 tygodni przed rozpoczęciem tygodnia na który planowany jest poród. Jeśli z powodu ciąży jesteś na zwolnieniu lekarskim na cztery tygodnie przed przewidywanym terminem rozwiązania, pracodawca może doprowadzić do rozpoczęcia urlopu macierzyńskiego.
Powiadomienie o urlopie macierzyńskim
Aby uzyskać prawo do urlopu macierzyńskiego, musisz powiadomić pracodawcę o ciąży nie później, niż w 15. tygodniu przed rozpoczęciem tygodnia na który wyznaczony jest termin porodu (chyba że nie jest to możliwe z uzasadnionych przyczyn).
Powinnaś wówczas poinformowac pracodawcę o:
- ciąży;
- przewidywanym terminie porodu;
- planowanym terminie rozpoczęcia urlopu macierzyńskiego (termin ten można później zmienić z przynajmniej 28-dniowym wyprzedzeniem).
Pracodawca może sobie zażyczyć, aby powiadomienie to miało formę pisemną. Może też poprosić Cię o kopię zaświadczenia o tym, że spodziewasz się dziecka (mowa o tzw. maternity certificate – Form MAT B1, wydawanym przez lekarza pierwszego kontaktu lub położną nie wcześniej, niż po upływie 21 tygodnia ciąży).
Pracodawca powinien ustosunkować się do Twojego powiadomienia w ciągu 28 dni i pisemnie poinformować Cię o dacie zakończenia urlopu macierzyńskiego i należnych w tym czasie świadczeniach.
Zastanów się, czy nie warto porozmawiać z pracodawcą o ciąży wcześniej, niż wymaga prawo. Im wcześniej mu powiesz, że spodziewasz się dziecka, tym wcześniej będzie mógł zadbać o Twoje zdrowie i bezpieczeństwo w czasie pracy i przyznać płatny czas wolny na badania prenatalne. Czytaj o wszystkich swoich uprawnieniach związanych z pracą w czasie ciąży w artykule Praca podczas ciąży.
Zmiana planów urlopowych
Możesz zmienić planowaną datę rozpoczęcia urlopu macierzyńskiego pod warunkiem powiadomienia pracodawcy z przynajmniej 28-dniowym wyprzedzeniem (chyba że jest to niewykonalne z uzasadnionych powodów).
Prawa w czasie urlopu macierzyńskiego
Świeżo upieczonym mamom, które urodziły 5 października 2008 roku lub później, przez cały okres pobytu na zwykłym urlopie macierzyńskim (OML) i na dodatkowym urlopie macierzyńskim (AML) przysługuje prawo do wszystkich świadczeń, które by miały kontynuując pracę, poza wynagrodzeniem. Dotyczy to zarówno uprawnień gwarantowanych ustawą, jak i tych, które wynikają z kontraktu (takich jak ubezpieczenie zdrowotne, dostęp do służbowego samochodu i telefonu, członkostwo klubu fitness itp.). Dla rodzących we wspomnianym terminie w czasie zwykłego i dodatkowego urlopu macierzyńskiego nadal narastają uprawnienia do płatnego urlopu wypoczynkowego, który można wykorzystać także bezpośrednio przed lub po macierzyńskim.
Kobiety które rodziły przed 5 października 2008 roku na dodatkowym urlopie macierzyńskim mają nieco bardziej ograniczone uprawnienia, niż na zwykłym. Zachowują wszystkie prawa pracownicze (poza wynagrodzeniem) gwarantowane ustawą, ale ograniczeniu mogą ulec warunki wynikające z umowy. Muszą być one uzgodnione między pracownicą a pracodawcą. Dla kobiet rodzących przed 5 października 2008 dni płatnego urlopu wypoczynkowego na dodatkowym urlopie macierzyńskim narastają na podstawie ustawowego minimum, wynoszącego 5,6 tygodni dla zatrudnionych na pełnym etacie. Nie narastają natomiast żadne inne umowne uprawnienia do urlopu, chyba że w umowie istnieje szczególne postanowienie, które na to pozwala.
Płaca podczas urlopu macierzyńskiego
Jest szereg różnego rodzaju świadczeń, przysługujących kobietom w ciąży i świeżo upieczonym mamom, które można otrzymywać, jeśli się spełnia określone kryteria.
Pamiętaj, że prawo do urlopu macierzyńskiego nie jest równoznaczne z prawem do ustawowego zasiłku macierzyńskiego (Statuory Maternity Pay, SMP). Aby go otrzymywać, musisz spełniać pewne warunki związane ze stażem pracy i średnim wynagrodzeniem tygodniowym. Sprawdź szczegóły w poradniku Ustawowy zasiłek macierzyński (Statuory Maternity Pay).
Osoby nieuprawnione do otrzymywania zasiłku SMP mogą mieć prawo do zapomogi Maternity Allowance, wypłacanej przez Jobcentre Plus lub Jobs and Benefits w Irlandii Północnej.
Istnieje też wiele innych rodzajów wsparcia, dostępnych dla kobiet w ciąży i młodych mam. Są to: Dziecięce Fundusze Powiernicze (Child Trust Funds), Zasiłek rodzinny (Child Benefits), bezpłatne recepty i leczenie stomatologiczne oraz zasiłki dla osób mało zarabiających. Zakwalifikowanie się do otrzymywania powyższych zasiłków zależy od osobistej sytuacji ubiegającej się kobiety.
Więcej informacji na ten temat znajdziesz w kategorii Ciąża i rodzicielstwo w sekcji Zasiłki i zapomogi.
O wszystkich zasiłkach dostępnych z tytułu ciąży i rodzicielstwa przeczytasz na stronach rządowych DirectGov w zakładce Expecting or bringing up children benefits.
"Keeping in touch days"
Twój pracodawca ma prawo kontaktować się z Tobą podczas Twojego pobytu na urlopie macierzyńskim, jeśli istnieje taka potrzeba. Istnieje ponadto możliwość ustalenia 10 dni, w które będziesz normalnie pracować i otrzymywać dodatkowe wynagrodzenie podczas urlopu macierzyńskiego. Jest to tzw. opcja "keeping in touch days". Dni pracy nie mogą jednak przypadać w okresie obowiązkowego urlopu macierzyńskiego, czyli 2 tygodnie bezpośrednio po porodzie (4 tygodnie dla kobiet pracujących w fabryce). Korzystając z tej opcji nie tracisz prawa do otrzymywania zasiłku macierzyńskiego. Wysokość wynagrodzenia za ten czas to kwestia umowna między Tobą i pracodawcą.
Powrót do pracy po urlopie macierzyńskim
Jeśli korzystasz z 52 tygodni należnego urlopu macierzyńskiego, nie masz obowiązku powiadamiania pracodawcy o powrocie do pracy. O wcześniejszym powrocie z urlopu macierzyńskiego musisz powiadomić pracodawcę z 8-tygodniowym wyprzedzeniem. Jeśli zdecydujesz się w ogóle nie wracać do pracy, musisz złożyć wypowiedzenie na normalnych zasadach (zobacz Rezygnacja z pracy).
Młoda mama powracająca do pracy po lub w trakcie zwykłego urlopu macierzyńskiego (OML) ma prawo powrócić na to samo stanowisko pracy, które zajmowała przed odejściem na urlop.
Kobiety, które korzystały ze zwykłego oraz z dodatkowego urlopu macierzyńskiego (AML) mają prawo powrotu na to samo stanowisko bądź – jeśli jest to racjonalnie uzasadnione – na odpowiednie inne stanowisko przynajmniej z tą samą płacą i warunkami, które miały przed urlopem w swojej umowie o pracę. Jeśli oferowane stanowisko spełnia powyższe warunki, a pracownica z nieuzasadnionych przyczyn nie przyjmie go, oznacza to jej rezygnację z pracy. Jeśli natomiast oferta Twojego szefa nie spełnia tych warunków, skontaktuj się z The Advisory, Conciliation and Arbitration Service (ACAS): 08457 47 47 47 aby uzyskać wskazówki co robić.
Elastyczny czas pracy
Jako rodzic dziecka poniżej 16. roku życia (lub niepełnosprawnego dziecka poniżej 18. lat) możesz wystąpić z wnioskiem o elastyczny czas pracy, który umożliwi pogodzenie obowiązków rodzicielskich z zawodowymi. Pracodawca nie ma obowiązku wyrazić zgody, lecz musi rozpatrzyć Twoją pisemną prośbę. Więcej informacji na ten temat znajdziesz w artykule Elastyczny czas pracy.
Zajście w ciążę w czasie urlopu macierzyńskiego
Jeśli zajdziesz w ciążę w czasie pobytu na urlopie macierzyńskim, przysługują Ci kolejne 52 dni urlopu macierzyńskiego.
Dalsze informacje i porady
Jeśli wydaje Ci się, że Twój szef łamie powyższe zasady, spróbuj najpierw z nim o tym porozmawiać. Jeżeli to nie skutkuje, możesz odwołać się do związków zawodowych, Sądu Pracy (Employment Tribunal lub Industrial Tribuna w Irlandii Północnej).
Darmowych i poufnych informacji i porad w zakresie praw pracy udziela również The Advisory, Conciliation and Arbitration Service (ACAS)). Infolinia ACAS: 0845 747 47 47 działa od poniedziałku do piątku w godzinach 8:00 do 18:00.
Agencja ds. Stosunków Pracy (The Labour Relations Agency, LRA) udziela informacji i porad w zakresie szeregu spraw związanych z zatrudnieniem w Irlandii Północnej. Poradę oraz informacje uzyskasz telefonicznie (0289 032 14 42), faksem lub osobiście w siedzibie.
Informacji możesz zasięgnąć także w lokalnym Biurze Porad Obywatelskich (Citizens Advice Bureau), które możesz odszukać za pomocą strony www.citizensadvice.org.uk/cab....