Święto Maka

Jednym z najpiękniejszych zwyczajów praktykowanych na Wyspach Brytyjskich jest z pewnością noszenie dobrze znanego wszystkim czerwonego maczka z okazji przypadającego 11 listopada tzw. Remembrance Day, czyli Dnia Pamięci.

W Polsce 11 listopada świętowany jest oczywiście jako Dzień Niepodległości. Angielski zwyczaj świętowania tego dnia ma także swój początek w zakończeniu I wojny światowej. Popularny w wielu krajach świata zwyczaj Poppy Day (Święto Maka od „poppy” – mak), zwany też Poppy Appeal, jest świętem obchodzonym na cześć poległych w obu wojnach światowych. 11 listopada dokładnie o godzinie 11.00 zachowywana jest dwuminutowa chwila ciszy ku czci tych, którzy oddali swe życie za wolność. A zwyczaj ten istnieje od roku 1919, kiedy to król Jerzy V wydał proklamację, w której prosił wszystkich obywateli Wspólnoty Brytyjskiej „o coroczne składanie hołdu poległym poprzez zachowanie 2 minut ciszy każdego 11 listopada”.

Początkowo święto to nazywane było Dniem Zawieszenia Broni (Armistice Day), jednak tragiczne doświadczenia II wojny światowej spowodowały, że zostało ono zmienione właśnie na Dzień Pamięci (Remembrance Day). Dzień ten jest obchodzony także m.in. w Kanadzie i Belgii. W USA jest obchodzony pod nazwą Dnia Weterana.

Początek na polach Flandrii...

Tradycja Poppy Day została zaczerpnięta od maków, które rosły na nieurodzajnych polach i w rowach przydrożnych. Kiedy w roku 1914 wybuchała I wojna światowa, zwana wówczas Wielka Wojną, pola te zamieniły się w miejsca bitew. Na wspomnianych polach Flandrii ziemia była jałowa, a po ciągłych bombardowaniach została wzbogacona w wapno z gruzu. Pociski armatnie i szrapnele zrywały ziemię, mieszając ją i wydobywając na powierzchnię nasiona do kiełkowania. Szczególnie wiele maków wyrosło na polach Flandrii, gdzie rozegrała się najstraszniejsza bitwa I wojny. W czasie II wojny światowej zaś na polu bitwy o Monte Cassino, co ma odzwierciedlenie w doskonale znanym wszystkim utworze „Czerwone maki pod Monte Cassino”.

Flandria została w czasie I wojny światowej dotknięta szczególnie. Tam właśnie zginęło najwięcej żołnierzy spośród wszystkich bitew tej wojny. Zginął tam również w bitwie pod Ypres przyjaciel Johna McCrae – lekarza-chirurga z kanadyjskiego korpusu ekspedycyjnego, walczącego na froncie zachodnim. Napisał on wówczas na cześć przyjaciela wiersz – „Na polach Flandrii” („In Flander Fields”), który z czasem nabrał wyjątkowego, symbolicznego dla świata znaczenia. Zresztą historia Johna McCrae także przyłożyła się do tej legendy, będącej zarazem swego rodzaju epitafium. Kanadyjski lekarz-poeta zmarł bowiem jeszcze w roku 1918 na zapalenie płuc.

Chwalebna tradycja

Maki są zatem symbolem krwi przelanej przez żołnierzy. Zresztą jako symbol znane są już od czasów wojen napoleońskich. Poemat McCrae na trwałe wpisał je do świadomości nie tylko europejczyków jako symbol poniesionych ofiar. Bardzo szybko bowiem po traumatycznych przeżyciach wojennych stał się popularny zarówno na Starym Kontynencie, jak i w USA oraz Kanadzie.

W 1921 roku powstała organizacja charytatywna o nazwie Królewski Legion Brytyjski („The Royal British Legion”), która od samego początku prowadzi akcję „Poppy Appeal”, mającą na celu wspomożenie weteranów wojennych oraz ich rodzin. Obecnie dotyczy to także ostatnio prowadzonych przez Brytyjczyków wojen: zarówno tej z lat 80. o Falklandy, jak i obecne, z iracką włącznie.

Głównym sposobem pozyskiwania funduszy podczas Poppy Day jest sprzedaż wrosłych już w krajobraz brytyjski sztucznych maków sprzedawanych za symboliczne kwoty i wpinanych do noszonych ubrań na znak pamięci o ofiarach wojen.

Symbol pamięci i jedności

Małe, czerwone maki, które można kupić teraz niemal wszędzie, wymyślił w kilka lat po I wojnie światowej major George Howson. To on przekonywał, że należy wprowadzić „Święto Maka” po czym założył na londyńskim Richmond specjalną manufakturę, w której inwalidzi produkują czerwony symbol święta. Jest to do dziś jedyne miejsce, gdzie się tego dokonuje. I do dziś czynią to inwalidzi, dla których mak zaprojektowano w ten sposób, aby jego produkcja nie sprawiała im żadnej trudności.

Wolontariusze, którzy prowadzą kwestę w imieniu Królewskiego Legionu Brytyjskiego, dzięki licznym ofiarodawcom (wpłata jest dobrowolna, a jej wysokość dowolna) kończą ją 11 listopada podczas Dnia Pamięci („Remembrance Day”). Wysokość rokrocznych przychodów ze składek wynosi około 1,5 miliona funtów. Jednakże akcja, którą poparł oficjalnie premier Gordon Brown, ma w tym roku przynieść dochód ponad 20 milionów funtów!

Aby wzmóc udział w akcji, na terenie Wilekiej Brytanii rozwieszane są plakaty z wizerunkiem rannych żołnierzy i ich rodzin. Natomiast podczas samego Remembrance Day, przypadającego w drugą niedzielę listopada, o święcie tym pamiętają już wszyscy. Przy pomnikach wojen składane są wiązanki, o 11.00 wszyscy, bez względu na to gdzie przebywają, milkną na dwie minuty, a tradycją rodziny królewskiej jest zebranie się z politykami i przywódcami religijnymi przy The Cenotaph w Whitehall, gdzie w godzinach od 10.00 do 14.00 odbywają się główne obchody Remembrance Day.

Poppy appeal jest zatem zarówno wyrazem oddania hołdu poległym, jak i solidarności z żołnierzami. I pomimo, że dawanie datków w zamian za symbol jest rzeczą jak najbardziej osobistą, charakterystyczne czerwone maki noszą w Wielkiej Brytanii niemal wszyscy...