Zamek w Edynburgu. Twierdza, która nie dawała się zdobyć

Wznosi się dumnie nad szkocką stolicą, był świadkiem koronacji, zdrad i oblężeń. Zamek w Edynburgu to nie tylko ikona miasta, ale także najbardziej oblegana twierdza Wielkiej Brytanii – z przeszłością, która wciąż potrafi zaskoczyć odwiedzających.

Zamek w Edynburgu stoi na bazaltowej skale, która powstała ponad 300 milionów lat temu w wyniku erupcji wulkanu. To jedno z najstarszych ciągle użytkowanych miejsc obronnych w Europie. Już w epoce żelaza znajdowała się tu forteca, a strategiczne położenie skały – z trzech stron niemal nie do zdobycia – uczyniło ją idealnym punktem kontrolnym dla tych, którzy pragnęli panować nad tym fragmentem Szkocji.

Przez ponad tysiąc lat zamek był centralnym punktem walk o władzę i wpływy w Szkocji. Według historyków, był oblegany co najmniej 23 razy – więcej niż jakakolwiek inna twierdza w Wielkiej Brytanii. Te oblężenia odcisnęły piętno na jego architekturze, reputacji i znaczeniu.

Pierwsze pisemne wzmianki o twierdzy pojawiły się w poemacie z VII wieku, który opowiadał o wojownikach ucztujących tu przez rok, zanim ruszyli ku pewnej śmierci. Ale to średniowiecze uczyniło z zamku centrum polityczne, militarne i symboliczne. Królowa Małgorzata – późniejsza święta – zmarła tu w 1093 roku, a jej syn, Dawid I, zbudował kaplicę jej imienia. Dziś to najstarszy zachowany budynek w Edynburgu.

W kolejnych wiekach zamek był świadkiem spektakularnych oblężeń, w tym brawurowej nocnej akcji Thomasa Randolpha, który w 1314 roku odzyskał zamek z rąk Anglików, wspinając się z oddziałem po stromych zboczach pod osłoną ciemności. W czasie tzw. Lang Siege w XVI wieku zamek bronił się aż dwa lata przeciwko siłom królowej Anglii Elżbiety I.

Od królewskiej rezydencji do wojskowej twierdzy

Przez wiele wieków zamek pełnił funkcję rezydencji szkockich monarchów. To tutaj w 1566 roku Maria, królowa Szkotów, urodziła swojego syna – przyszłego króla Szkocji, a następnie Anglii, Jakuba VI i I. Na fasadzie pałacu do dziś widnieją inicjały MAH – Mary and Henry – przypominające o jej związku z Henrykiem Stuartem, lordem Darnleyem, ojcem Jakuba.

Zamek w Edynburgu. Fot. jr

Po unii dwóch koron w 1603 roku, kiedy Jakub VI został także królem Anglii, znaczenie zamku jako królewskiej rezydencji zaczęło maleć. Stopniowo przekształcano go w bazę wojskową. Powstały nowe koszary, jak budynek królowej Anny i New Barracks, mogące pomieścić nawet 600 żołnierzy. Zamek przetrwał również czasy powstań jakobickich, stając się ostatnią redutą lojalistów w Szkocji.

Jednak życie w zamku nie zawsze było przyjemnością. Zimne mury i przeciągi sprawiały, że nawet członkowie rodziny królewskiej narzekali na warunki. Jeszcze gorzej mieli więźniowie w podziemiach pod Crown Square – setki z nich trafiły tu w czasie wojen napoleońskich, często bez wyroku.

Tajemnice i mrok według Dana Jonesa

W serialu dokumentalnym „Secrets of Great British Castles” historyk Dan Jones przybliża najbardziej dramatyczne wydarzenia związane z zamkiem. Opowiada o podwójnym morderstwie w Wieży Dawida z 1440 roku – gdy dwaj młodzi Douglasowie zostali zwabieni na ucztę i zamordowani. Przypomina także, że to zamek w Edynburgu był celem pierwszego na świecie nalotu bombowego z powietrza – podczas powstania jakobickiego użyto balonu z ładunkiem wybuchowym.

Jones pokazuje zamek jako miejsce, które nie tylko kształtowało historię Szkocji, ale i odbijało jej dramaty. To opowieść o zdradzie, lojalności, dumnych bohaterach i ponurych tajemnicach – które do dziś można niemal poczuć, spacerując po dziedzińcu Crown Square.

Zamek w Edynburgu. Fot. jr

Zamek dziś: atrakcja z honorem i hukiem

Obecnie zamek nie tylko góruje nad miastem – przyciąga rocznie ponad dwa miliony turystów. Jest na liście Światowego Dziedzictwa UNESCO, a jednocześnie wciąż pełni funkcje wojskowe – to w nim znajdują się kwatery pułku Royal Regiment of Scotland.

Każdego dnia (z wyjątkiem niedziel, Bożego Narodzenia i Wielkanocy) dokładnie o godzinie 13:00 z Argyle Battery oddawany jest tzw. One O’Clock Gun – wystrzał, który dawniej służył mieszkańcom miasta i żeglarzom do ustawiania zegarków. Symbolem potęgi zamku jest także słynna armata Mons Meg – ważąca ponad 6 ton, która potrafiła wystrzeliwać kule o średnicy 50 cm.

W zamku można dziś podziwiać Honours of Scotland – szkockie klejnoty koronacyjne – oraz legendarny Kamień Przeznaczenia, na którym przez wieki koronowano szkockich królów. W Wielkiej Sali wciąż odbywają się oficjalne uroczystości, a kaplica św. Małgorzaty jest miejscem ślubów i chrztów.

Pies w mundurze i zamek na ekranie

Zamek w Edynburgu ma też swoją lżejszą stronę. W jego murach znajduje się wyjątkowy cmentarz dla psów wojskowych – w tym dla maskotek pułków, które pełniły służbę z żołnierzami. Jednak najbardziej egzotycznym mieszkańcem zamku był… słoń. Przywieziony przez żołnierzy z kolonii, mieszkał w zamkowych stajniach i podobno chodził z kompanią na poranne ćwiczenia.

Zamek pojawia się też na dużym ekranie – m.in. w ekranizacji powieści „Filth” Irvine’a Welsha z Jamesem McAvoyem. Jest również inspiracją w świecie gier komputerowych, np. w „Assassin’s Creed: Valhalla” czy w szkockim DLC do „Civilization VI”.