Polski fizyk, który dostał Nobla za zwalczanie własnego wynalazku

Wybitny fizyk Józef Rotblat urodził się w 1908 roku w Warszawie w rodzinie żydowskiej. Na początku swojej edukacji zdobył zawód elektromontera w szkole rzemieślniczej. Jego zamiłowanie do fizyki i determinacja do zdobywania wiedzy sprawiły, że pracując jako elektryk ukończył eksternistycznie szkołę średnią i dostał się na studia na Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie. W ciągu 12 lat zrobił maturę, ukończył studia magisterskie i zrobił doktorat na Uniwersytecie Warszawskim.

Wiosną 1939 roku Rotblat wyruszył do Wielkiej Brytanii, aby tam dzięki zdobytemu stypendium kontynuować naukę u światowej sławy fizyka Jamesa Chadwicka. Wybuch II wojny światowej tak pokierował losami polskiego fizyka, że w 1944 roku dołączył on do amerykańsko-brytyjskiego zespołu naukowców, który w laboratoriach w Los Alamos w ramach programu „Manhattan”, pracował nad konstrukcją bomby atomowej.

Zdjęcie identyfikacyjne z Laboratorium Los Alamos, źródło: wikipedia.org

Amerykański i angielski wywiad początkowo nie chciał się zgodzić na udział w programie Polaka. Przez rok namawiano Rotblata, aby zrzekł się polskiego obywatelstwa, ale bez skutku. W końcu jednak dołączono go do zespołu. Powodem, dla którego Józef Rotblat chciał pracować nad konstrukcją bomby atomowej była informacja, że Niemcy prowadzą podobne badania. Chodziło o to, kto będzie pierwszy i kto rozstrzygnie o losach wojny.

Im bardziej broń atomowa odkrywała przed polskim naukowcem swoje śmiercionośne oblicze, tym bardziej stawał się on jej przeciwnikiem. Po zrzuceniu bomb na Hiroszimę i Nagasaki Rotblat ujrzał prawdziwą grozę tego wynalazku. Wydarzenia w Japonii zbiegły się z niesłusznym oskarżeniem Polaka o szpiegostwo i wieścią o śmierci jego żony w obozie w Bełżcu. Wszystko to razem sprawiło, że w 1945 roku Rotblat opuścił program „Manhattan”.

Aby móc ściągnąć rodzinę z Polski do Wielkiej Brytanii, Józef Rotblat w 1946 roku przyjął jednak brytyjskie obywatelstwo. Istniała też obawa, że pozostawiona w ojczyźnie rodzina może zostać wykorzystana do zaszantażowania fizyka i nakłonienia go do pomocy w skonstruowaniu bomby atomowej dla Związku Radzieckiego.

Po rezygnacji z udziału w programie „Manhattan” Rotblat zajmował się m.in. medycyną nuklearną na uniwersytecie medycznym przy szpitalu św. Bartłomieja w Londynie. Prowadził też badania m.in. nad leczeniem komórek rakowych.

W 1957 roku Rotblat wraz z brytyjskim filozofem i matematykiem Bertrandem Russelem zainicjowali konferencję w Pugwash, gdzie zapoczątkowano ruch na rzecz ograniczenia rozwoju broni jądrowej. Ruch ten od nazwy miejscowości, gdzie powstał otrzymał nazwę Pugwash.

W 1995 roku Józef Rotblat wraz z Pugwash dostał pokojową nagrodę Nobla za „wysiłki na rzecz umniejszenia roli odgrywanej przez broń jądrową w polityce międzynarodowej i w dłuższej perspektywie, do wyeliminowania takiej broni”. Przedstawiał się jako Polak z brytyjskim paszportem i choć Nobla otrzymał jako obywatel Wielkiej Brytanii, to zgodnie z jego życzeniem ceremonię wręczenia nagrody uświetnił Polonez As-dur op. 53 Fryderyka Chopina.